چهره مقدس و ملکوتى فاطمه زهرا(س) در تاریخ اسلام آنقدر تابناک و روشن است که چندان به تحقیق و بررسى نیاز ندارد; اما با توجه به ایام شهادت آن بزرگوار شایسته است اندکى درباره فضایل حضرتش گفتگوکنیم. براین اساس، به سراغ روایات نورانى معصومان علیهم السلام مى‏رویم تا بامقام و جایگاه آن حضرت در قیامت آشنا شویم.

کیفیت‏برانگیخته شدن

برانگیخته شدن و رستاخیز از لحظات بسیار سخت و وحشتناک آینده بشر است; زمانى که معصومان علیهم السلام همواره بدان مى‏اندیشند و گاه از خوف آن بیهوش مى‏شدند. فاطمه(س) نیز چنین بود و بیشتر بدین زمان مى‏اندیشید. فکر زنده شدن، عریان بودن انسانها در قیامت، عرضه شدن به محضر عدل الهى و... او را در اندوه فرو مى‏برد. امیرمؤمنان على(ع) مى‏فرماید:

«روزى پیامبرخدا(ص) بر فاطمه(س) وارد شد و او را اندوهناک یافت. فرمود: دخترم! چرا اندوهگینى؟

فاطمه پاسخ داد: پدرجان! یاد قیامت و برهنه محشور شدن مردم در آن روز رنجم مى‏دهد.

پیامبر فرمود: آرى دخترم! آن روز، روز بزرگى است; اما جبرئیل از سوى خداوند برایم خبر آورد من اولین کسى هستم که برانگیخته مى‏شوم; سپس ابراهیم و آنگاه همسرت على‏بن ابى‏طالب(ع). پس از آن، خداوند جبرئیل را همراه هفتاد هزار فرشته به سوى تو مى‏فرستد. وى هفت گنبد از نور بر فراز آرامگاهت‏برقرار مى‏سازد. آنگاه اسرافیل لباسهاى بهشتى برایت مى‏آورد و تو آنها را مى‏پوشى. فرشته دیگرى به نام زوقائیل مرکبى از نور برایت مى‏آورد که مهارش از مروارید درخشان و جهازش از طلاست. تو بر آن مرکب سوار مى‏شوى و زوقائیل آن را هدایت مى‏کند.

در این حال هفتاد هزار فرشته با پرچمهاى تسبیح پیشاپیش تو راه مى‏سپارند. اندکى که رفتى، هفتاد هزار حورالعین در حالى که شادمانند و دیدارت را به یکدیگر بشارت مى‏دهند، به استقبالت مى‏شتابند. به دست هریک از حوریان منقلى از نور است که بوى عود از آن بر مى‏خیزد... آنها در طرف راستت قرار گرفته، همراهت‏حرکت مى‏کنند. هنگامى که به همان اندازه از آرامگاهت دور شدى، مریم دختر عمران همراه هفتاد هزار حورالعین به استقبال مى‏آید و برتو سلام مى‏گوید. آنها سمت چپت قرار مى‏گیرند و همراهت‏حرکت مى‏کنند.

آنگاه مادرت خدیجه، اولین زنى که به خدا و رسول او ایمان آورد، همراه هفتاد هزار فرشته که پرچمهاى تکبیر در دست دارند، به استقبالت مى‏آیند. وقتى به جمع انسانها نزدیک شدى، حواء با هفتاد هزار حورالعین به همراه آسیه دختر مزاحم نزدت مى‏آید و با تو رهسپار مى‏شود.

حضور فاطمه در میان مردم

فاطمه جان، هنگامى‏که به وسط جمعیت‏حاضر در قیامت مى‏رسى، کسى از زیر عرش پروردگار به گونه‏اى که تمام مردم صدایش را بشنوند، فریاد مى‏زند: چشمها را فرو پوشانید و نظرها را پایین افکنید تا صدیقه فاطمه، دخت پیامبر(ص) و همراهانش عبور کنند.

پس در آن هنگام هیچ کس جز ابراهیم خلیل‏الرحمان و على‏بن ابى‏طالب(ع) و... به تو نگاه نمى‏کنند. ⁽¹⁾

جابربن عبدالله انصارى نیز در حدیثى از پیامبرخدا(ص) این حضور را چنین توصیف مى‏کند:

روز قیامت دخترم فاطمه بر مرکبى از مرکبهاى بهشت وارد عرصه محشر مى‏شود. مهار آن مرکب از مروارید درخشان، چهار پایش از زمرد سبز، دنباله‏اش از مشک بهشتى و چشمانش از یاقوت سرخ است و بر آن گنبدى از نور قرار دارد که بیرون آن از درونش و درون آن از بیرونش نمایان است. فضاى داخل آن گنبد انوار عفو الهى و خارج آن پرتو رحمت‏خدایى است. بر فرازش تاجى از نور دیده مى‏شود که هفتاد پایه از در و یاقوت دارد که همانند ستارگان درخشان نور مى‏افشانند.

در هریک از دو سمت راست و چپ آن مرکب هفتاد هزار فرشته به چشم مى‏خورد.
جبرئیل مهار آن را در دست دارد و با صداى بلند ندا مى‏کند: نگاه خود فراسوى خویش گیرید و نظرها پایین افکنید. این فاطمه دختر محمد است که عبور مى‏کند.
در این هنگام، حتى پیامبران و انبیا و صدیقین و شهدا همگى از ادب دیده فرو مى‏گیرند تا فاطمه(س) عبور مى‏کند و در مقابل عرش پروردگارش قرار مى‏گیرد. ⁽²⁾

منبرى از نور براى فاطمه(س)

در ادامه گفتگوى پیامبر با دختر گرامى‏اش درباره چگونگى حضور وى در عرصه قیامت، چنین مى‏خوانیم: سپس منبرى از نور برایت‏برقرار مى‏سازند که هفت پله دارد و بین هر پله‏اى تا پله دیگر صفهایى از فرشتگان قرار گرفته‏اند که در دستشان پرچمهاى نور است. همچنین در طرف چپ و راست منبر حورالعین صف مى‏کشند... آنگاه که بر بالاى منبرقرار مى‏گیرى، جبرئیل مى‏آید و مى‏گوید: اى فاطمه! آنچه مایلى از خدا بخواه... ⁽³⁾ 

شکایت در دادگاه عدل الهى

اولین در خواست فاطمه در روز قیامت، پس از عبور از برابر خلق، شکایت از ستمگران است.

جابرابن عبدالله انصارى از پیامبر(ص) چنین نقل مى‏کند: هنگامى‏که فاطمه در مقابل عرش پروردگار قرار مى‏گیرد، خود را از مرکب به زیر انداخته، اظهار مى‏دارد: الهى و سیدى، میان من و کسى که مرا آزرده و بر من ستم روا داشته، داورى کن. خدایا! بین من و قاتل فرزندم، حکم کن... ⁽⁴⁾

براساس روایتى دیگر، پیامبر اکرم(ص) فرمود: دخترم فاطمه در حالى که پیراهنهاى خونین در دست دارد، وارد محشر مى‏شود; پایه‏اى از پایه‏هاى عرش را در دست مى‏گیرد و مى‏گوید:

«یا عدل یا جبار احکم بینى و بین قاتل ولدى‏» 
اى خداى عادل و غالب، بین من و قاتل فرزندم داورى کن.

قال:«فیحکم لابنتی و رب الکعبة‏» 
به خداى کعبه سوگند، به شکایت دخترم رسیدگى مى‏شود و حکم الهى صادر مى‏گردد. ⁽⁵⁾

دیدار حسن و حسین علیهما السلام

دومین خواسته فاطمه در روز قیامت از خداوند چنین است: خدایا! حسن و حسین را به من بنمایان.
در این لحظه، امام حسن و امام حسین علیهما السلام به سوى فاطمه مى‏روند، در حالى‏که از رگهاى بریده حسین خون فوران مى‏کند. ⁽⁶⁾

پیامبر خدا(ص) مى‏فرماید: هنگامى‏که به فاطمه گفته مى‏شود وارد بهشت‏شو، مى‏گوید: هرگز وارد نمى‏شوم تا بدانم پس از من با فرزندانم چه کردند؟ 
به وى گفته مى‏شود: به وسط قیامت نگاه کن.
پس بدان سمت مى‏نگرد و فرزندش حسین را مى‏بیند که ایستاده و سر در بدن ندارد. دخت پیامبر(ص) ناله و فریاد سر مى‏دهد. فرشتگان نیز (بادیدن این منظره) ناله و فریاد بر مى‏آورند. ⁽⁷⁾

امام صادق(ع) مى‏فرماید: حسین بن على(ع) در حالى که سر مقدسش را در دست دارد، مى‏آید. فاطمه با دیدن این منظره ناله‏اى جانسوز سر مى‏دهد. در این لحظه، هیچ فرشته مقرب و پیامبر مرسل و بنده مؤمنى نیست مگر آنکه به حال او مى‏گرید. ⁽⁸⁾

در این موقعیت، خداوند به خشم آمده، به آتشى به نام «هبهب‏» که هزار سال در آن دمیده شده تا سیاه گشته و هیچ آسودگى در آن راه نمى‏یابد و هیچ اندوهى از آنجا بیرون نمى‏رود، دستور مى‏دهد کشندگان حسین بن‏على را برگیر و جمع کن... آتش به فرمان پروردگار عمل کرده، همه آنها را بر مى‏چیند... ⁽⁹⁾

شفاعت‏براى دوستان اهل‏بیت علیهم السلام

سومین درخواست فاطمه در روز قیامت از پروردگار، شفاعت از دوستان و پیروان اهل‏بیت علیهم السلام است که مورد قبول حق قرار مى‏گیرد و دوستان و پیروانش را مورد شفاعت قرار مى‏دهد.

امام باقر(ع) مى‏فرماید: هنگامى‏که فاطمه به در بهشت مى‏رسد، به پشت‏سرش مى‏نگرد. ندا مى‏رسد: اى دختر حبیب! اینک که دستور داده‏ام به بهشت‏بروى، نگران چه هستى؟

فاطمه(س) جواب مى‏دهد: اى پروردگار! دوست دارم در چنین روزى با پذیرش شفاعتم، مقام و منزلتم معلوم شود.
ندا مى‏رسد: اى دختر حبیبم! برگرد و در مردم بنگر و هر که در قلبش دوستى تو یا یکى از فرزندانت نهفته است داخل بهشت گردان. ⁽¹⁰⁾

امام باقر(ع) در روایتى دیگر مى‏فرماید: در روز قیامت‏بر پیشانى هر فردى، مؤمن یا کافر نوشته شده است. پس به یکى از محبان اهل‏بیت علیهم السلام که گناهانش زیاد است دستور داده مى‏شود به جهنم برده شود. در آن هنگام، فاطمه(س) میان دو چشمش را مى‏خواند که نوشته شده است: دوستدار اهل‏بیت. پس به خدا عرضه مى‏دارد:

الهى و سیدى! تو مرا فاطمه نامیدى و دوستان و فرزندانم را به وسیله من از آتش دور ساختى و وعده تو حق است و هرگز وعده‏ات را زیر پا نمى‏نهى.

ندا مى‏رسد: فاطمه! راست گفتى; من تو را فاطمه نامیدم و به وسیله تو، دوستان و پیروانت و دوستان فرزندانت و پیروانشان را از آتش دور گردانیدم. وعده من حق است و هرگز تخلف نمى‏کنم.

اینکه مى‏بینى دستور دادم بنده‏ام را به دوزخ برند، بدین جهت‏بود که درباره‏اش شفاعت کنى و شفاعتت را بپذیرم تا فرشتگان، پیامبران، رسولان و همه مردم از منزلت و مقامت آگاهى یابند. حال بنگر، دست هرکه بر پیشانى‏اش «مؤمن‏» نوشته شده، بگیر و به بهشت‏ببر. ⁽¹¹⁾

شفاعت دوستان فاطمه از دیگران

عظمت و مقام حضرت فاطمه در روز قیامت چنان است که خداوند به خاطر فاطمه به دوستان آن حضرت نیز مقام شفاعت مى‏دهد. امام باقر(ع) به جابر فرمود: جابر! به خدا سوگند، فاطمه(س) با شفاعت‏خود در آن روز شیعیان و دوستانش را از میان اهل محشر جدا مى‏سازد. چنانکه کبوتر دانه خوب را از دانه بد جدا مى‏کند.

هنگامى‏که شیعیان فاطمه همراه وى به در بهشت مى‏رسند، خداوند در دلشان مى‏افکند که به پشت‏سر بنگرند. وقتى چنین کنند، ندا مى‏رسد: دوستان من!
اکنون که شفاعت فاطمه را در حق شما پذیرفتم، نگران چه هستید؟

آنان عرضه مى‏دارند: پروردگارا! ما نیز دوست داریم در چنین روزى مقام و منزلت ما براى دیگران آشکار شود.
ندا مى‏رسد: دوستانم! بر گردید و بنگرید و هر که به خاطر دوستى فاطمه شما را دوست داشت و نیز هر که به خاطر محبت فاطمه به شما غذا، لباس یا آب داده و یا غیبتى را از شما دور گردانیده همراه خود وارد بهشت کنید. ⁽¹²⁾ 

به سوى بهشت

فاطمه(س)، پس از شفاعت از دوستان خود و فرزندانش و رسیدگى به شکایتش در دادگاه عدل الهى به فرمان خدا، با جلال و شکوه خاصى وارد بهشت مى‏شود. پیامبراکرم(ص) مى‏فرماید: روز قیامت دخترم فاطمه در حالى که لباسهاى اهدایى خداوند را که با آب حیات آمیخته شده، پوشیده، محشور مى‏شود و همه مردم از مشاهده این کرامت تعجب مى‏کنند. آنگاه لباسى از لباسهاى بهشت‏بر وى پوشانده مى‏شود. بر هزار حله بهشتى براى او با خط سبز چنین نوشته شده است: دختر پیامبر را به بهترین شکل ممکن و کامل‏ترین هیبت و تمامترین کرامت و بیشترین بهره وارد هشت‏سازید. پس، فاطمه(س) را به فرمان پروردگار در کمال عظمت و شکوه، در حالى‏که پیرامونش هفتاد هزار کنیز قرار گرفته، به بهشت مى‏برند.⁽¹³⁾ 

استقبال حوریان بهشتى

رسول خدا(ص) به فاطمه(س) فرمود: هنگامى‏که به در بهشت مى‏رسى، دوازده هزار حوریه، که تاکنون به ملاقات کسى نرفته و نخواهند رفت در حالى‏که مشعل‏هاى نورانى به دست دارند و بر شترانى از نور که جهازهایشان از طلاى زرد و یاقوت سرخ و مهارهایشان از لؤلؤ و مروارید درخشان است‏سوارند، به استقبالت مى‏شتابند. پس وقتى داخل بهشت‏شدى، بهشتیان به یکدیگر ورودت را بشارت خواهند داد و براى شیعیانت‏سفره‏هایى از گوهر، ⁽¹⁴⁾ که بر پایه‏هایى از نور برقرار ساخته‏اند، آماده مى‏سازند و در حالى که هنوز سایر مردم گرفتار حسابرسى‏اند، آنان از غذاهاى بهشتى مى‏خورند. ⁽¹⁵⁾ 

اولین سخن فاطمه در بهشت

سلمان فارسى از پیامبر اسلام(ص) چنین روایت کرده است: هنگامى‏که فاطمه داخل بهشت مى‏شود و آنچه خداوند برایش مهیا کرده مى‏بیند، این آیه را تلاوت مى‏کند:

(بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الذى اذهب عناالحزن ان ربنا لغفور شکور الذى احلنا دارالمقامة من فضله لایمسنا فیها نصب و لا یمسنا فیها لغوب) ⁽¹⁶⁾

ستایش و سپاس ویژه خدایى است که اندوهمان را زدود. بدرستى‏که پروردگار ما آمرزنده و پاداش دهنده است; پروردگارى که در سایه بخشش خود ما را به بهشت و اقامتگاه همیشگى‏مان فرود آورد. ما در آن جا با رنج و ملالى رو به رو نمى‏شویم. 

نورانى شدن بهشت از نور فاطمه(س)

ابن شهرآشوب مى‏نویسد: در بسیارى از کتابها، از جمله کشف ثعلبى و فضائل ابوالسعادات، در معناى این آیه (لایرون فیها شمسا و لازمهریرا) ⁽¹⁷⁾

(ونمى‏بینند در بهشت نه آفتاب و نه سرمایى را.)

آورده‏اند که ابن عباس گفت: چنانکه بهشتیان در بهشت هستند، ناگاه نورى مى‏بینند که باغهاى بهشت را نورانى کرد. اهل بهشت اظهار مى‏دارند: خدایا! تو در کتابى که بر پیامبرت فرستادى، فرمودى: (لایرون فیها شمسا) (بهشتیان در بهشت‏خورشیدى نخواهند دید.) ندا مى‏رسد: این، نور آفتاب و ماه نیست، بلکه على و فاطمه از چیزى تعجب کرده و خندیدند و از نور آن دو، بهشت روشن گردید. ⁽¹⁸⁾ 

زیارت انبیا از فاطمه در بهشت

آنگاه که همه انبیا و اولیاى خدا وارد بهشت‏شدند، آهنگ دیدار دختر پیامبر خدا مى‏کنند. رسول خدا(ص) به فاطمه فرمود: هرگاه اولیاى خدا در بهشت مستقر گردیدند، از آدم گرفته تا سایر انبیا همه به دیدارت مى‏شتابند. ⁽¹⁹⁾

عنایات خداوند به فاطمه در بهشت

پروردگار منان به فاطمه زهرا(س) در بهشت عنایاتى ویژه خواهد داشت. بخشى از آن عنایات چنین است:

1 - خانه‏هاى بهشتى

پیامبرخدا(ص) فرمود: هنگامى‏که مرا به معراج بردند و داخل بهشت‏شدم، به قصر فاطمه رسیدم; درون آن هفتاد قصر بود که تمام در و دیوار و تاقهایش از دانه‏هاى مروارید سرخ ساخته شده، همه آنها به یک شکل زینت داده شده بود. ⁽²⁰⁾

2 - همنشینى با پیامبر(ص)

پیامبر اکرم(ص) به على(ع) فرمود: یاعلى! تو و دخترم فاطمه در بهشت در قصر من همنشین من هستید. سپس این آیه را تلاوت فرمود: (برادران بر تختهاى بهشتى رو به روى هم مى‏نشینند.) ⁽²¹⁾

3 - درجه وسیله

رسول خدا(ص) فرمود: فى‏الجنة درجة تدعى الوسیلة فاذا سالتم الله فاسالوا لی الوسیلة قالوا یا رسول‏الله من یسکن معک فیها؟ قال على و فاطمة و الحسن و الحسین ⁽²²⁾

در بهشت درجه‏اى به نام «وسیله‏» است. هرگاه خواستید، هنگام دعا، چیزى برایم بخواهید، مقام وسیله را از خداوند خواستار شوید. 
گفتند: یا رسول‏الله! چه کسانى دراین درجه (مخصوص) با شما همنشین خواهند بود؟ 
فرمود: على، فاطمه، حسن و حسین.

علامه امینى در منقبت‏بیست و ششم مى‏نویسد:
از مناقب حضرت زهرا (ص) همراه بودن او با پدر و همسر و فرندانش در درجة الوسیله است. آنجا پایتخت ظمت‏حضرت حق تبارک و تعالى است و جز پنج تن علیهم السلام هیچ یک از انبیا و اولیا و مرسلین و صالحان و فرشتگان مقرب کسى بدان راه نمى‏یابد. ⁽²³⁾

4 - سکونت در حظیرة القدس

سیوطى در مسند مى‏نویسد:
«ان فاطمة و علیا و الحسن و الحسین فى‏حظیرة القدس فى‏قبة بیضاء سقفها عرش الرحمن.» ⁽²⁴⁾
فاطمه و على و حسن و حسین در جایگاهى بهشتى به نام «حظیرة‏القدس‏» در زیر گنبدى سفید به سرمى‏برند که سقف آن عرش پروردگار است.

پیامبرخدا(ص) فرمود: در قیامت، جایگاه من و على و فاطمه و حسن و حسین سرایى زیر عرش پروردگار است. ⁽²⁵⁾

نویسنده خصایص فاطمه، ضمن بیانى مفصل درباره حظیرة‏القدس، مى‏نویسد: والاترین جایگاه‏ها در هشت‏حظیرة‏القدس است. ⁽²⁶⁾

5 - بخشیدن چشمه تسنیم به فاطمه(س)

طبرى از همام بن‏ابى‏على چنین نقل مى‏کند: به کعب الحبر گفتم: نظرت درباره شیعیان على‏بن‏ابى‏طالب چیست؟

گفت: اى همام! من اوصافشان را در کتاب خدا مى‏یابم. اینان پیروان خدا و پیامبرش و یاران دین او و پیروان ولى‏اش شمرده مى‏شوند. اینان بندگان ویژه خدا و برگزیدگان اویند. خدا آنها را براى دینش برگزید و براى بهشت‏خویش آفرید.

جایگاهشان در فردوس اعلاى بهشت است; در خیمه‏اى که اتاقهایى از مروارید درخشان دارد، زندگى مى‏کنند. آنان از مقربین ابرارند و سرانجام از جام «رحیق مختوم‏» مى‏نوشند.

رحیق مختوم چشمه‏اى است که به آن «تسنیم‏» گفته مى‏شود و هیچ کس جز آنها از آن چشمه استفاده نخواهدکرد. تسنیم، چشمه‏اى است که خداوند آن را به فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) و همسر على‏ابن ابى‏طالب(ع) بخشید و از پاى ستون خیمه فاطمه جارى مى‏شود. آب آن چشمه چنان گواراست که به سردى کافور و طعم زنجفیل و عطرمشک شباهت دارد... ⁽²⁷⁾

پى‏نوشتها:

1 - بحار الانوار، ج‏43، ص 225. 
2 - فاطمة الزهراء، علامه امینى، ص 74; امالى صدوق، ص‏16. 
3 - بحارالانوار، ج‏43، ص 225. 
4 - امالى صدوق، ص‏16. 
5 - مناقب على بن ابى‏طالب، ص‏63. 
6 - بحارالانوار، ج‏43، ص 220. 
8 -7 - همان، ص 221. 
9 - همان، ص 222. 
10 - تفسیر فرات کوفى، ص 114. 
11 - بحارالانوار، ج‏43، ص 15. 
12 - تفسیر فرات کوفى، ص 114. 
13 - ذخائرالعقبى، ص 48. 
14 - کنایه از غذاهایى بسیار خوب است. 
15 - بحارالانوار، ج‏43، ص‏227. 
16 - القطره، ص 192; سوره فاطر، آیه 34. 
17 - انسان، آیه‏13. 
18 - مناقب آل‏ابى‏طالب، ج‏3، ص‏329. 
19 - بحارالانوار، ج‏43، ص‏227. 
20 - همان، ص‏76. 
22 - 21 - فاطمة الزهراء، ص‏99. 
23 - همان، ص‏113. 
24 - مسندفاطمه،ص 45; کفایة‏الطالب، ص 311; بشارة‏المصطفى، ص 48. 
25 - فاطمه الزهراء، ص 100. 
26 - خصایص فاطمه، ص 341. 
27 - بشارة المصطفى، ص 50.

ماهنامه کوثر شماره 30
محمد جواد طبسى